Coronatijd: 1 jaar crisiscommunicatie bij Veiligheidsregio Fryslân

“In een langdurige crisis zoals deze heb je vaak ook een crisis in de crisis. Afgelopen zomer was er bijvoorbeeld corona op een jongerencamping op Terschelling. Dat had als gevolg dat de camping de deuren sloot, maar ook dat er een positief geteste tiener van het eiland af moest. Terwijl de jongere ziek was van een virus waarvan de hele wereld op zijn kop stond, stonden de NOS en RTL met draaiende camera’s op de kade van de veerhaven op Terschelling”, vertelt Sytske Balt, communicatieadviseur bij Veiligheidsregio Fryslân. “Natuurlijk wilden we vertellen wat er aan de hand was, maar we wilden zo’n tiener ook beschermen. Daarin konden wij helpen en dat zijn zeker de dingen die je bijblijven.” Het is inmiddels 10 maart 2021, op de dag af een jaar nadat de eerste twee besmettingen met het COVID-19-virus in Fryslân bekend werden. Het resulteerde in ruim 27 duizend besmettingen en meer dan 400 overleden personen in onze provincie. Harde, kille cijfers van een crisisjaar. Maar ook een jaar waarin de aandacht van het virus verschoof naar de focus op maatregelen en de effecten daarvan, zoals een economische crisis en sociaal-maatschappelijke problemen. En bovenal een jaar waarin crisiscommunicatie essentieel was. Daarom maken we de balans op met crisisfunctionaris Sytske Balt.

“Bij een uitslaande brand gaan we binnen een dag van crisis terug naar normaal, dat is nu wel anders.”

“In maart vorig jaar wisten we al dat deze crisis wel eens lang kon gaan duren”, vertelt Sytske. “Maar dat we er een jaar later nóg middenin zouden zitten, dat hadden we toen niet voorzien. Duidelijk was wel dat de situatie elke dag anders kon zijn en dat communicatie essentieel was. Een crisissituatie is altijd onzeker en al helemaal bij zo’n nieuw virus. Mensen wisten niet wat ze konden verwachten en dus leefden er veel vragen.  ‘Waar hebben deze eerste Friese coronapatiënten het virus opgelopen? Ik ben verkouden, heb ik nu ook corona? Kunnen mijn kinderen nog wel naar school? En gaat de wedstrijd van Cambuur wel door?’ Op al die vragen wilden we zo goed mogelijk antwoord geven en dat was best lastig, want er was nog zoveel onbekend. Wat we wél wisten, dat communiceerden we in elk geval zo snel mogelijk.”

Het vergrootglas op Gorredijk

“Al aan het begin van 2020 hadden we ons voorbereid op de mogelijke komst van het coronavirus naar Fryslân. We hadden afspraken gemaakt over de communicatie: wat zou onze boodschap kunnen zijn, met welke betrokken partijen stem je af en wanneer beleg je bijvoorbeeld een persconferentie?

Toen op 10 maart 2020 bekend werd dat het coronavirus bij twee inwoners van Gorredijk was vastgesteld, konden we meteen de communicatie opschalen. Met een team van pers- en publieksvoorlichters, webredacteuren en omgevingsanalisten informeerden we alle inwoners van Fryslân zo goed mogelijk; zeven dagen per week, vaak tot ’s avonds laat. In die eerste weken was er veel aandacht voor de eerste Friezen die het virus opliepen. Nu praten we over honderden besmettingen per dag, maar toen lag het vergrootglas nog op individuele patiënten. De media lichtte dit breed uit en wilde veel details van patiënten weten, interviewde mensen op straat, vroeg hen of zij ook gingen hamsteren en liet de lege schappen in de winkels zien.  Begrijpelijk, maar het droeg niet altijd bij aan het bewaren van de rust. Inmiddels ligt de focus veel minder op individuele patiënten, maar wordt er in het nieuws ook veel aandacht besteed aan de effecten van alle coronamaatregelen op iedereen.

Het is anders werken als crisiscommunicatieteam bij zo’n grote en langdurige crisis. Waar we normaliter vooral te maken hebben met crisiscollega’s en betrokken organisaties uit onze eigen provincie,  schakelen we nu ook heel veel met de Rijksoverheid en collega’s uit andere veiligheidsregio’s. Dat is best uniek. We zijn gewend om te werken tijdens wat wij noemen een ‘flitscrisis’. Situaties waarin je razendsnel schakelt. Extreme weersomstandigheden bijvoorbeeld, een verkeersongeval met veel slachtoffers of een grote brand. Maar bij een uitslaande brand gaan we als crisisteam vaak binnen een dag van crisis terug naar normaal, dat is nu wel anders.”

Van virus naar maatregelen

“Deze crisis is ontzettend dubbel. Bij die uitslaande brand is de hulp die wij verlenen zichtbaar en zijn betrokkenen eigenlijk altijd blij met onze hulp, nu lang niet altijd. Veel mensen zijn het niet eens met de maatregelen. Dat betekent dat mensen je soms niet meer zien als iemand die er is om hen te helpen, maar als iemand die hun normale leven verstoort. Dat heb ik nog niet eerder meegemaakt. In die zin is er veel veranderd het afgelopen jaar. Waar het in het begin vooral ging over het virus zelf is de nadruk nu (deels) verlegd naar de maatregelen en welke invloed deze hebben op onze maatschappij. Dat betekent ook wat voor hoe wij communiceren. Het is vaak meer risicocommunicatie dan crisiscommunicatie en er is tijd om campagnes op te zetten om mensen zo goed mogelijk te informeren. Draagvlak voor de maatregelen is bij deze crisis heel belangrijk. Het is wat dat betreft een crisis waarin je niet alleen snel schakelt, maar ook aan de lange termijn moet denken. Dit vraagt totaal iets anders van ons dan wat we bij de meeste andere crises doen.”

Terug naar normaal

Waar we als crisisorganisatie uiteindelijk naar toe werken? “Dat het leven weer normaal wordt. Dat we veilig en gezond over straat kunnen, naar ons werk, school of de sportclub, dat we elkaar kunnen ontmoeten zonder al deze maatregelen en zonder een groot risico om ziek te worden. Ja, dat is het doel. Als we dat hebben bereikt zijn wij als crisisorganisatie niet meer nodig. Dat kan natuurlijk pas als het virus onder controle is. Maar wanneer dit het geval is, is moeilijk in te schatten. Daarvoor is in ieder geval het vaccin heel erg belangrijk. In de tussentijd vraag ik me bijna af wat ‘normaal’ ook alweer is. Hoe het voelt om op een feestje te staan met veel mensen en muziek. Al ga ik ervanuit dat dit straks weer heel gauw went!”

Meer corona-ervaringsverhalen lezen? Kijk dan op https://www.veiligheidsregiofryslan.nl/frontlinie

Ook Omrop Fryslân kijkt terug op het coronajaar. In Fryslân Hjoed Ekstra (10 maart 2021 om 21.00 uur) wordt met verschillende gasten teruggeblikt en vertellen de gasten over de impact die het virus op hen had.